Từng có tỷ lệ tử vong lên tới hơn 90%, virus Nipah trở lại, khơi dậy ký ức kinh hoàng ở Ấn Độ

Với tỷ lệ tử vong lên tới hơn 90% trong một đợt bùng phát dịch năm 2018, virus Nipah đang đẩy các nhà chức trách Ấn Độ vào một cuộc chạy đua mới nhằm ngăn chặn lây lan khi đại dịch Covid-19 vẫn tiếp đe dọa quốc gia tỷ dân.

Ngày 5/9, một cậu bé 12 tuổi qua đời tại bệnh viện tư nhân ở Kozhikode sau khi nhiễm virus Nipah. Nạn nhân xấu số có triệu chứng của viêm màng não và viêm cơ tim. Kết quả xét nghiệm mẫu bệnh phẩm được gửi tới Viện Virus học Quốc gia Ấn Độ cho thấy nạn nhân dương tính với Nipah. Ngay lập tức, chính quyền trung ương đã cử một nhóm chuyên gia đến Kerala để hỗ trợ chính quyền bang trong việc đảm bảo các biện pháp phòng chống dịch bệnh lây lan.

Virus Nipah là gì?

Virus Nipah (NiV) là loại virus lây từ động vật sang người. Nó cũng có thể được truyền qua thực phẩm ô nhiễm hoặc truyền giữa người với người. Nó cũng khá giống với virus HeV được phát hiện ở Australia vào năm 1994.

Cả NiV và HeV đều sống trong vật chủ là dơi ăn quả. Loài này còn thường được biết đến với cái tên khác là "cáo bay". Khi nhiễm bệnh, loài dơi này cũng có thể lây sang các động vật khác chẳng hạn như lợn, chó, mèo, dê, gà, ngựa và cừu. Con người có thể nhiễm nếu họ tiếp xúc với các động vật nhiễm bệnh.

Ngoài ra, virus có thể lây truyền qua chất dịch của cá thể nhiễm bệnh. Virus này cũng có thể lây từ người sang người.

Nipah từng gây dịch hay chưa?

Câu trả lời là rồi. Đợt bùng phát đầu tiên được ghi nhận ở Malaysia và Singapore vào những năm 1998-1999. Cái tên Nipah chính là tên một ngôi làng ở Malaysia, nơi phát hiện người đầu tiên nhiễm và tử vong vì NiV.

Người ta phát hiện ra virus trên lợn được thuần hóa. Gần 300 người đã nhiễm bệnh và hơn 100 người tử vong. 1 triệu con lợn đã bị tiêu hủy để ngăn chặn sự lây lan của mầm bệnh. Kể từ đó tới nay, không ghi nhận bất cứ đợt bùng phát nào của NiV trong khu vực này.

Tuy nhiên, Ấn Độ và Bangladesh lại là những nơi thường xuyên chứng kiến các đợt bùng phát của NiV. Ở Bangladesh, virus xuất hiện vào các năm 2001, 2003, 2004, 2005, 2007, 2008, 2010 và 2011. Tại Ấn Độ, các đợt bùng phát cho đến nay chỉ giới hạn ở các bang Tây Bengal và Kerala.

Bùng phát dịch NiV ở Ấn Độ tồi tệ đến mức nào?

Đợt bùng phát đầu tiên được ghi nhận ở Siliguri, Tây Bengal, Ấn Độ trong giai đoạn từ tháng 1 đến tháng 2/2001. Tổng số 66 trường hợp mắc bệnh được ghi nhận với tỷ lệ tử vong lên tới 75%. Như vậy, cứ 4 người mắc bệnh thì sẽ có 3 người tử vong.

Năm 2007, virus quay trở lại Ấn Độ và lây nhiễm cho khoảng 50 người ở quận Nidia, giáp biên giới Bangladesh. Khoảng 5 người được ghi nhận tử vong vì dịch.

Tuy nhiên, Nipah thực sự được biết tới rộng rãi tại Ấn Độ vào tháng 5 và tháng 6/2018, khi 18 ca mắc được ghi nhận ở Kozhikode nhưng có tới 17 trường hợp tử vong.

Các triệu chứng và mức độ nguy hiểm của NiV

Khi nhiễm virus, cơ thể sẽ có các phản ứng khác nhau. Nếu bị nặng, não có thể sưng to (viêm não) và dẫn đến tử vong. Các triệu chứng nhiễm bệnh có thể xuất hiện bất cứ lúc nào trong giai đoạn từ 3, 4 ngày cho đến 2 tuần sau khi tiếp xúc với virus. Bệnh nhân thường bị sốt, nhức đầu kéo dài từ 3 ngày đến vài tuần kèm theo các triệu chứng của bệnh đường hô hấp như ho, đau họng và khó thở.

Nếu bệnh tiến triển thành viêm màng não, người bệnh có thể lơ mơ, mất phương hướng, tinh thần lú lẫn và nhanh chóng rơi vào hôn mê trong vòng 1-2 ngày.

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), tỷ lệ tử vong của virus này là 40-75%. Tuy nhiên, trong đợt bùng phát năm 2018 ở Kozhikode, tỷ lệ tử vong lên tới hơn 90%. Những người may mắn thoát chết sẽ tiếp tục phải gánh chịu những tổn thương lâu dài với sức khỏe. Thậm chí, nhiều người còn thay đổi hẳn tính cách.

Theo Trung tâm Kiểm soát và phòng ngừa dịch bệnh Mỹ (CDC), có những trường hợp mắc không triệu chứng hoặc bệnh bùng phát sau đó vài tháng, thậm chí nhiều năm kể từ khi tiếp xúc với virus.

Bang Kerala dập dịch như thế nào?

Trong năm 2018, cơ quan y tế bang gần như chưa có kinh nghiệm đối phó với đại dịch có tỷ lệ tử vong cao như vậy. Những gì mà họ làm khi đó giống như cách các nước châu Phi đối đầu với virus Ebola. Họ sẽ truy vết và cách ly những người có tiếp xúc với bệnh nhân trong 21 ngày. Ngoài ra, người ta cũng đến những gia đình có người qua đời nhằm điều tra xem họ có nguy cơ chết vì NiV hay không.

Hai lần một ngày, các nhân viên y tế được phân công sẽ liên lạc với những người đang cách ly để cập nhật tình hình sức khỏe của họ. Xe cứu thương luôn túc trực ở những khu vực bị ảnh hưởng để ngay lập tức đưa những người nghi ngờ mắc NiV tới khu cách ly hoặc các bệnh viện.

Kerala có thể đối phó với dịch bệnh ra sao?

Trở lại năm 2018, chính quyền bang này chỉ có thể xét nghiệm cho số ít người tử vong để xác định xem họ có chết vì NiV hay không. Tuy nhiên, tình hình hiện nay đã khác. Với kinh nghiệm chiến đấu chống lại đại dịch Covid-19 cùng với thành quả từ khống chế dịch bệnh năm 2018, chính quyền bang Kerala có thể đối phó dễ dàng hơn với sự trở lại của NiV.

Năm 2018, dường như người ta chỉ biết về dịch bệnh sau khi có nhiều ca tử vong. Lần này, người ta xác định sớm và có kết quả xét nghiệm nhiều giờ trước khi cậu bé xấu số qua đời. Tuy nhiên, nhà chức trách vẫn đang xác định nguồn lây bệnh và xem xét xem đây là ca lẻ hay đợt bùng phát dịch.

Với cách thức chống dịch Covid-19 hiện hữu, các nhân viên y tế đều phải đeo khẩu trang và đồ bảo hộ khi tiếp xúc với bệnh nhân. Chính vì vậy, NiV cũng khó có cơ hội lây nhiễm hơn. Đại dịch Covid-19 đã hình thành thói quen đeo khẩu trang và rất có thể, nó sẽ giúp đỡ nhiều người tránh được việc lây nhiễm virus NiV, nhất là khi cơ chế lây nhiễm của nó không thể nguy hiểm bằng Sars-CoV-2.

Tuy nhiên, việc chủ quan là điều nguy hiểm. Khi Ấn Độ vừa phải trải qua đợt bùng phát Covid-19 tồi tệ, việc có thêm một đại dịch nguy hiểm khác sẽ tạo ra áp lực khổng lồ với hệ thống y tế và cả nền kinh tế của quốc gia này.